4 Kasım 2013 Pazartesi

Marmaray’ın Atası Osmanlı Projeleri: Boğazın İki Yakasını Bağlama Girişimleri



Asya ile Avrupa’nın iki ucuna birden konumlanmış İstanbul’da kıtaları birbirine bağlayan bir köprü yapılmasına dair en eski bilgiye Herodot sayesinde ulaşıyoruz. Pers Kralı Daryus (MÖ 522-486) Orta Asyalı İskitlerle savaşa hazırlanırken İstanbul Boğazı üzerinde gemilerden oluşan bir yüzer köprü yaptırmıştı. Daryus’tan sonrasında tarih kayıtlarına geçen bir başka Boğaz köprüsü projesi bilinmiyor. Ta ki 19. yüzyıla kadar.

Raylı sistemlerin 19. yüzyıl başlarına dünya üzerinde kullanımı (1907-İngiltere) Osmanlı’ya o günün koşullarında erken sayılabilecek bir dönemde ulaştı. 1869’da Karaköy ve Beyoğlu arasındaki metro (tünel) kazılmaya başlandı ve İstanbul Tüneli adıyla 1875 tarihinde hizmete girdi. Öte yandan daha 1871’de tramvay hizmete sokulmuştu. 

II. Abdülhamid devrinde (1876-1909) Boğaz’ı birleştirmek üzere demiryolları, köprüler ve tünellerden oluşan birbirinden etkileyici projeler hazırlatıldı. Marmaray’ın atası sayılabilecek projeler, Asya ve Avrupa yakaları arasında bir tüp geçit yapımına hazırlık içindi. 1876’dan itibaren, değişik ülkelerden mimarlar ve mühendislerce pek çok proje Osmanlı Devleti’ne sunuldu. Bunlar arasında en meşhurları 1891’de Fransız mühendislerin ve 1902’de ABD’li mühendislerin II. Abdülhamid’e sunduğu tüp geçit projeleridir. 
 
Sultan II. Abdülhamit Zamanında Hazırlanan Tüp Geçit Projeleri
1891 yılında S. Preault tarafından hazırlanan “Deniz Altı Çelik Tünel” projesi (yukarıda)
1902 yılında F. E. Strom, F. T. Lindman ve J. A. Hilliker tarafından hazırlanan tüp geçit projesi (aşağıda)


1891’de Fransız mühendis S. Preault tarafından “Deniz Altı Çelik Tüneli” başlığıyla sunulan projede Sarayburnu ile Üsküdar arasında raylı sistemle işleyecek bir tüp geçit öneriliyordu. Denizin altında, tabana 13 sütün sabitlenmesini de içeren proje arşivlerde yer alıyor. 

1902’de ABD’lilerin sunduğu projeye Tünel-i Bahrî (Deniz Tüneli) adı verilmişti. Bu proje de bir raylı sistem tüpgeçit projesiydi. Yenikapı’yla Harem arasında, denizin içine sabitlenmiş 16 sütun üzerinden geçirilen üç vagonlu bir tren tasarlanmıştı. 


II. Abdülhamid dönemi, İstanbul’un iki yakasını bağlayacak deniz altı tüp geçit projeleri yanında boğazın üstünde yapılması planlanan köprü projeleriyle de önem kazanıyor. 1900 yılında Fransız mühendis F. Arnodin’e Boğaz üzerinde iki ayrı köprü projesi çizdirirldi. Çelik konstrüksiyon köprü projelerinin ilki Sarayburnu-Üsküdar, ikincisi ise Rumeli Hisarı Kandilli arasında konumlandırılmıştı. Tren, araba ve yayaların geçmesine uygun tasarlanan köprüler “Hamidiye Köprüleri” projesi olarak anılmaktadır. 

Leonardo da Vinci'nin Haliç Köprüsü Projesi


Osmanlı döneminde İstanbul'un ulaşımına ilişkin çözüm girişimlerinin ilki, 16. yüzyılın hemen başına tarihleniyor. 1502 yılında Osmanlı Sultanı II. Bayezid’e (1481-1512) Leonardo da Vinci tarafından (1425-1519) bir mektupla sunulan 240 m. uzunluğundaki Haliç köprüsü projesinin uygulanmamasının nedenlerini bilmiyoruz. Leonardo'nun Haliç köprüsü projesi Norveçli mimar Vebjorn Sand tarafından hayata geçirildi ve 2001 yılında Oslo’da hizmete açıldı.

Üstte Leonardo da Vinci'nin kendi elinden II.Bayezid'e sunduğu Haliç Köprüsü projesinin çizimi. Aşağıda projenin bir sergi için makete dönüştürülmüş ve daha aşağıda Oslo yakınlarında inşa edilmiş hali.
 
 
Kaynaklar
Sultan II. Abdülhamit Han’ın Tüp Geçit Projeleri, Hazırlayan: Ö. Faruk Yılmaz, Çamlıca Basım Yayın, 2010
Sultan II. Abdülhamit Han’ın “Cisr-i Hamîdî” (Hamidiye Köprüleri) Projesi, Çamlıca Basım Yayın, 2009
Herodot Tarihi, 4.Kitap: http://www.gutenberg.org/files/2707/2707-h/2707-h.htm#link42H_4_0001
http://www.livius.org/bn-bz/bosphorus/bosphorus.html
        

Hiç yorum yok: